«Ալեքսանդր Մյասնիկյան․ նրա կյանքի պատմությունը» գրքից

«ԿԱՐՈ՞Ղ Է, ԱՐԴՅՈՔ, ԿՈՎԿԱՍՆ ԱՊՐԵԼ ԱՌԱՆՑ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆԻ»

Վտարանդի կառավարությունների ներկայացուցիչների գործունեությունը դարձել էր եվրոպական մամուլի քննարկման առարկա: Լրագրերի մի մասը, որը ներկայացնում էր Անտանտի տերությունների շահերը, ոգևորում էր նրանց բոլշևիկյան Ռուսաստանի դեմ մղվող պայքարում` խոստանալով օգնություն՝ դրա դիմաց որոշակի վարձատրություն ստանալու պայմանով:

Լրատվության որոշ միջոցներ էլ հանդես էին գալիս հակառակ տեսանկյունից: Ահա օրինակ՝ «Լը Ռեվենի» ֆրանսիական թերթը 1921 թ. նոյեմբերի վերջին ինչ է գրել «Կարո՞ղ է, արդյոք, Կովկասն ապրել առանց Ռուսաստանի» հոդվածում:

Թերթն իր ընթերցողներին հայտնում էր, որ, ըստ Ժնևից ստացված հեռագրերի, Վրաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի նախկին կառավարությունները միացել են բոլշևիկների դեմ կռվելու համար, և հարցնում էր, թե «Ինչո՞վ են ղեկավարվել նրանք»:

Պատասխանելով այդ հարցին՝ թերթը գրում էր. «Կարելի է ենթադրել, թե նրանք ղեկավարվում են ինչպես անձնական, այնպես էլ հասարակական շահերով: Նախ՝ այդ գործիչներն ամենից առաջ ցանկանում են նորից ձեռք գցել իշխանությունը՝ ղեկավարվելով բացառապես անձնական շահերով: Նրանք, ըստ երևույթին, կարծում են, թե բոլշևիկյան ռեժիմի տապալումն անհրաժեշտ է անդրկովկասյան ժողովուրդների բարեկեցության ու բարգավաճման համար»:

«Մենք հրաժարվում ենք,-շարունակում էր թերթը,-վերլուծել առաջին ենթադրությունը, որովհետև դա վիրավորական է անդրկովկասյան հանրապետությունների նախկին ղեկավարների համար: Եվ այդ դեպքում նրանց պետք է մեղադրել այն բանում, որ նրանք պատրաստ են զոհաբերել հայրենիքի շահերն իրենց անձնական շահերին»:

Այնուհետև թերթը հարցնում էր, թե, այնուամենայնիվ, ինչու՞ են նրանք կամենում տապալել բոլշևիկյան իշխանությունը և բերում է նրանց հետևյալ պատասխանը. «Կովկասյան ժողովուրդները միացան բոլշևիկներին ոչ թե համոզմունքով, այլ հնազանդվեցին Մոսկվայի բռնի քաղաքականությանը: Դրանով խախտեցին կովկասյան ժողովուրդների գերագույն իրավունքը` սեփական բախտը տնօրինելու իրավունքը: Հենց այդ պատճառով կովկասյան հանրապետությունների նախկին կառավարությունները կռվում են բոլշևիկների դեմ հանուն ամեն մի ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքի»:

«Լը Ռեվենի» թերթը տալիս է նաև հետևյալ հարցը, թե, արդյոք, այդ կռիվը հաջողությու՞ն կունենա: «Այդ հարցը հետաքրքիր է պարզել,-շարունակում է թերթը,- որովհետև առողջ միտքը պահանջում է մինչև այս կամ այն գործին ձեռնարկելը որոշել, թե կարելի է կատարել այդ, այլապես անխուսափելի է դառը հիասթափությունը և օգուտի փոխարեն կստացվի վնաս»:

Փաստելով, որ Ռուսաստանը թանկ է գնահատում Կովկասը՝ թերթն ընդգծում էր. «Ինչպես ցարական կառավարությունը, այնպես էլ բոլշևիկները չեն կամենում և չեն կարող հրաժարվել Բաքվի նավթից, դա ռուսական արդյունաբերության համար մահվան ու կյանքի խնդիր է: ՈՒստի բոլշևիկները, գտնվելով միանգամայն բացառիկ պայմաններում, կարիք ունեն Բաքվի նավթին անհամեմատ ավելի, քան նախկին ռեժիմը: Կովկասի հարստությունները հանդիսանում են մագնիս, որ ձգտում է, գրավում Ռուսաստանին դեպի Կովկաս»:

Կովկասի և Ռուսաստանի էական կապը նկատի ունենալով՝ թերթն առաջադրում է ևս երեք հարց.

Առաջին. Կովկասի ժողովուրդները կարո՞ղ են, արդյոք, ապահովել իրենց անկախությունը Ռուսաստանում սովետական իշխանությունը տապալելու դեպքում:

Երկրորդ. Կհամաձայնի՞, արդյոք, այն կառավարությունը, որը կհաջորդի բոլշևիկներին հրաժարվել Կովկասում իր շահերից:

Երրորդ. Ի՞նչ կլինի կովկասյան ժողովուրդների ճակատագիրը:

Առաջին երկու հարցերին թերթը պատասխանում է՝ վճռապես ոչ: Երրորդ հարցին թերթը պատասխանում է․ «Մենք կարծում ենք, թե այդ հարցի առջև նույնիսկ անդրկովկասյան հանրապետությունների նախկին ղեկավարները կանգ կառնեն շփոթված»:

«Անկասկած,- գրել է թերթը հոդվածի վերջում,- Ռուսաստանում բոլշևիկների անկումն առաջ կբերի այն աստիճանի հուզիչ ռեակցիա քաղաքական, տնտեսական ու սոցիալական տեսակետից, որ եթե նույնիսկ իշխանության գլուխ կանգնեն կադետները, նրանք ևս գերազանցապես կհանդիսանան իմպերիալիստներ»:

«Ենթադրենք,- շարունակում էր թերթը,-թե Ռուսաստանը կկառավարեն Միլյուկովի տիպի մարդիկ: Այդ դեպքում ևս Կովկասը ոչ մի հույս չի կարող տածել, մանավանդ, որ կադետական, ինչպես և սոցիալիստ լիդերները երբեք թույլ չեն տա Կովկասը բաժանել Ռուսաստանից, որին նա պարտական է մշակութային և արտադրական կյանքով»:

Ասվածից ելնելով՝ թերթը փաստում էր, որ «Ռուսաստանի ապագա կառավարությունը կլինի շատ ավելի պահպանողական ու հետադիմական, քան բոլշևիկյան, նույնիսկ կադետական կառավարությունը: Այդ ժամանակ Կովկասը կզրկվի բոլորովին ինքնորոշման այն իրավունքներից, որոնցով նա օգտվում է այժմ` առանձին կառավարության գոյությունից, մայրենի լեզուն պետական ճանաչելուց և անկախ պետության բոլոր այլ նշաններից»:

Այնուհետև թերթը հայտնում էր, թե բոլշևիկները Կովկասում բավական էվոլյուցիայի են ենթարկվել, քանի որ պրոլետարական դիկտատուրան այնտեղ իրապես անկարելի է և ընդգծում էր. «Կռիվ մղելով բոլշևիկների դեմ, կովկասյան գործիչներն արգելք են լինում այն նպատակի իրականացման, որին նրանք նվիրված են: Հարկավոր է եզրակացություն անել: Արդյոք, ավելի նպատակահարմար ու արժանավոր ծառայություն չե՞ն մատուցի այդ գործիչներն իրենց ժողովուրդների շահերին, եթե աջակցեն Կովկասում կյանքի նորմալ պայմանների վերականգնմանը, եթե նպաստեն գոյություն ունեցող ռեժիմի զարգացմանը և ոչ թե նրա հիմքերը քանդելով, այլ հնարավոր չափով ամրապնդելով ու մեղմելով»:(«Կարմիր աստղ», նոյեմբերի 23, 1921 թ.):

Այ, հենց այս հանգամանքն էր, որ չէին ըմբռնում նախկին հանրապետությունների վտարանդի կառավարությունների ներկայացուցիչները, որոնք ոչ թե ղեկավարվում էին բանականությամբ, այլ միայն իրենց անձնական շահերով:

Իմ այս եզրակացությունը հիմնավորելու նպատակով կշարունակեմ ընթերցողներին ներկայացնել այդ ներկայացուցիչների խորհրդի արձանագրությունները:

Վլադիմիր ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ

Մեկնաբանություններ